आफूलाई देखेर आफै छक्क

'रगत नै बगोस् तर परिवर्तन अर्थपूर्ण रहेछ,' आफू घाइते हुँदाखेरिको आफ्नै फोटो हेर्दै चन्द्रमान श्रेष्ठले भने, 'यति चुनौतीपूर्ण मोड पनि काटेर आइएछ। टाटेपाटे कम्ब्याट ड्रेसको कुममा 'पीएलए' लेखिएको पहिरनको एउटा जनमुक्ति सेना गोली लागेर छटपटाइरहेको आफ्नै फोटो अगाडि उनी केही बेर अडिए। त्यस दिनको घटना सम्झेर होला, उनको अनुहार एकाएक मलिन देखियो।

२०६३ वैशाख १० मा सिन्धुपाल्चोकमा भएको माओवादी आक्रमणमा श्रेष्ठ घाइते भएका थिए, जुन एक दशक लामो जनयुद्धको सबभन्दा पछिल्लो माओवादी आक्रमण थियो। टाउकोको दायाँ भागमा चोट लागेपछि उनको दायाँ कानले काम गर्न छाडेको छ। चन्द्रमान अहिले जनदिशा दैनिकका कार्यकारी सम्पादक छन् भने उनकी पत्नी पार्वती थापा मगर गोरखाकी सभासद्।

'ओ हो कहाँ रहेछ यो,' फलामको नलीमा मट्टितेल हालेर बनाइएको ठूलो बत्ती उचालिरहेको आफ्नै फोटो हेर्दै रोल्पाकी सभासद् ओनसरी घर्ती मगरले भनिन्,'त्यसबेला रातिराति यसरी बैठक गर्थिम्।' रोल्पाको कुनै गाउँमा जनयुद्ध थालनी हुने बेला खिचिएको फोटोमा उनी एकछिन अलमलिइन्। उनको अघिअघि पति वर्षमान पुन 'अनन्त' फोटो हेर्दै मुसुमुसु हाँस्दैथिए। दुवैजना केही बेरसम्म आफन्तसँग धेरै समयपछि भेटिँदा अवाक् हेराहेर गरेजस्तै आफ्नै फोटोसँग आमनेसामने भए।

यो दृश्य थियो, बबरमहलस्थित आर्ट काउन्सिलमा शुक्रबार सुरु भएको 'जनयुद्धदेखि शान्ति सम्झौतासम्म' फोटो प्रदर्शनीको। प्रदर्शनीमा आएका माओवादी अध्यक्ष प्रचण्ड फोटो खिच्ने फोटो पत्रकार र उनका सुरक्षाकर्मीबीचको ठेलमठेलमै एउटा फोटोअगाडि टक्क अडिए। मुसुमुसु हाँसे। भाषण गर्ने बेला उचाल्ने जसरी कुम जुरुक्कजुरुक्क उचालेर भने, 'ओहो! यसरी पनि खिच्नुभएको रहेछ है।' उनलाई अड्याउने फोटो थियो, पचास वर्षको हाराहारीकी एउटी महिलाको। जो कुर्ता सुरुवालमाथि इस्टकोट र टाउको रुमालले सरक्क गुथेर बन्दुक चलाउँदै गरेकी थिइन्। ती महिला जनमुक्ति सेना नभएर पार्टी पोलिट्ब्युरो सदस्य हरिबोल गजुरेल 'शितलकुमार'की पत्नी सावित्री पाण्डे थिइन्। प्रचण्डले उनलाई नियालिरहेको क्षण फोटो पत्रकारहरूले क्यामेरामा कैद गर्न ढिला गरेनन्।
लहरै टाँगिएका फोटो हेर्दै अध्यक्ष प्रचण्डको पछिपछि माओवादी 'छोटे' नेताहरू पनि बढे। उनका साथमा थिए, उपाध्यक्ष नारायणकाजी श्रेष्ठ, स्थायी समिति सदस्य कृष्णबहादुर महरा, वर्षमान पुन, हितमान शाक्य, हिसिला यमीलगायत दर्जनौं। जनमुक्ति सेनाका फोटो, वर्षमान पुन 'अनन्त', नन्दकिशोर पुन 'पासाङ' र जनार्दन शर्मा 'प्रभाकर'ले भाषण गरिहेका विभिन्न फोटोहरु प्रचण्डले एकएक गर्दै हेरे।

आफूसहित बाबुराम भट्टराई दम्पति रोल्पाको कुनै ठाउँमा लौरो टेकेर उभिएको युद्धकालमा खिचिएको फोटोमा उनका आँखा फेरि एकपटक अडिए। उनी बोल्नचाहिँ बोलेनन्। फोटो पत्रकार दिनेश श्रेष्ठले फोटोबारे अर्थ्याएपछि पनि कुम मात्र हल्लाए, बोलेनन्। नबोले पनि उनको अनुहारको भावभंगी माभने एकाएक फेरियो। सायद युद्धको याम सम्झे होलान्।

जनमुक्ति सेना, घाइते, माओवादी नेताका फोटोहरु हेर्दै उनी पुगे एक जनमुक्ति सेना मारिएको शवको फोटोनेर। टाटेपाटे पोसाकमा रहेका ती जनमुक्ति सेनाको शवको फोटोमाथि एकछिनसम्म घोरिए। त्यो फोटो थियो, जनयुद्धमा मारिएका सबैभन्दा ठूला कमाण्डर किमबहादुर थापाको। उनी तात्कालीन पाँचौं डिभिजन कमाण्डर र पार्टी केन्द्रीय सदस्य थिए। उनका श्रीमती र छोरी प्रहरीबाट बलात्कृत भए भने उनका एक छोरा र एक छोरीज्वाइ युद्धमै मारिए।
हेर्दै जानेक्रममा उनी फेरि अर्को एउटा फोटोमा अडिए। जुन फोटोमा जनमुक्ति सेनाको ठूलो दलबल थियो। कमाण्डर पासाङले एउटा कागत हातमा लिएर पढेर सुनाउँदैथिए। फोटो पत्रकार दिनेश श्रेष्ठले 'म्याग्दी सदरमुकाम बेनी आक्रमणमा जाने जनमुक्ति सेनालाई तपाईं( प्रचण्ड)ले पठाएको शुभकामना-पत्र पढेर सुनाउँदाखेरि खिचिएको फोटो' भनेर अर्थ्याए। त्यसपछि त्यै फोटोअगाडि अलिबेर अडिएर भने, 'यस्तो रहेछ है।' युद्धताकाका सैन्य गतिविधि, तात्कालीन शाही सेना र पुलिस क्याम्पमाथिका आक्रमणका, घाइते, जनमुक्ति सेनाका कमाण्डर तथा माओवादी नेताका फोटोहरुको यो प्रदर्शनीले एक दशक लामो जनयुद्ध झल्काउँछ।